Bajkoterapia – magiczna moc słów w rozwoju dziecka

Bajki mogą stać się narzędziem, które pomaga najmłodszym radzić sobie z trudnymi uczuciami, lękami czy wyzwaniami, jakie stawia przed nimi codzienność.

Wyobraź sobie, że dziecko zmaga się z nową sytuacją, jak pójście do przedszkola, konfliktem z rówieśnikami, występem przed publicznością, strachem przed burzą, ma problem z nawiązywaniem przyjaźni lub przeżywa trudny czas związany ze zmianami w rodzinie. Zamiast udzielać rad, możesz sięgnąć po bajkę, w której bohater zmaga się z podobnymi wyzwaniami. Dzięki temu dziecko, utożsamiając się z postacią odkrywa sposoby na pokonanie własnych lęków i trudności.

W tym artykule dowiesz się, w jaki sposób bajki wspierają emocjonalny i społeczny rozwój dzieci, jakie mają zalety i jak dopasować je do konkretnych potrzeb dziecka.

Bajkoterapia jako narzędzie wspierające rozwój społeczny i emocjonalny dziecka

Bajkoterapia to więcej niż tylko opowieści. To narzędzia, które pomagają dzieciom zrozumieć świat i siebie. Wyobraź sobie, że dziecko słucha o przygodach bohatera, który czuje to samo, co ono: radość, smutek, strach. Dzięki temu dziecko uczy się rozpoznawać własne emocje i rozumie, że każdy je przeżywa. Bajki pokazują też, jak radzić sobie z trudnymi uczuciami. Bohaterowie bajek często stają przed wyzwaniami i muszą znaleźć sposoby, by je pokonać. Dziecko słuchając o tym, uczy się, że istnieją różne sposoby na radzenie sobie z problemami i że zawsze można znaleźć rozwiązanie a ich uczucia są normalne.

Ale to nie wszystko. Bajki uczą też, jak budować prawidłowe relacje z innymi. Dziecko słucha o przyjaźni, współpracy, pomocy i uczy się, jak ważne są te wartości. Bajki pokazują, jak rozwiązywać konflikty i jak dbać o relacje z innymi. A co najważniejsze bajki uczą dzieci, co jest dobre a co złe. Bohaterowie bajek często stają przed wyborami, a dzieci widzą, jakie są konsekwencje ich decyzji. Dzięki czemu uczą się co to jest uczciwość, sprawiedliwość i empatia. 

Bajki terapeutyczne mogą pomóc dzieciom w budowaniu poczucia własnej wartości i akceptacji siebie. Bohaterowie bajek często pokonują trudności i osiągają sukces, co pokazuje dzieciom, że one również są zdolne do pokonywania przeszkód i osiągania celów. Bajki te mogą również poruszać tematy związane z akceptacją swojego wyglądu, talentów i umiejętności, co pomaga dzieciom budować pozytywny obraz siebie. Wspólne czytanie bajek to też świetny sposób na spędzenie czasu z dzieckiem i budowanie więzi. Podczas czytania i rozmowy o bajkach dzieci uczą się wyrażać swoje myśli i uczucia, a dorośli mogą lepiej je zrozumieć.

Mechanizmy działania bajkoterapii

Mechanizmy działania bajkoterapii są złożone i obejmują zarówno procesy poznawcze, emocjonalne jak i społeczne. Odpowiednio dobrane i wykorzystane bajki terapeutyczne mogą być potężnym narzędziem wspierającym rozwój dziecka. Oto główne mechanizmy, dzięki którym bajkoterapia wpływa na dzieci:

Identyfikacja z bohaterem

Dzieci słuchając bajek, często identyfikują się z bohaterami, ich problemami i przeżyciami. Dzięki temu mogą przenieść swoje własne doświadczenia na postacie z bajek, co ułatwia im zrozumienie i przepracowanie trudnych emocji. Bohaterowie bajek, podobnie jak dzieci, mogą zmagać się z lękiem, złością, smutkiem, zazdrością czy poczuciem odrzucenia. Obserwując, jak bohaterowie radzą sobie z tymi emocjami, dzieci uczą się, że ich własne uczucia są normalne i że istnieją sposoby radzenia sobie z nimi.

Metafora

Bajki terapeutyczne często posługują się metaforami i symbolami, które pozwalają dzieciom zrozumieć abstrakcyjne pojęcia i emocje. Metaforyczny język bajek jest dla dzieci bardziej zrozumiały i przystępny niż bezpośrednie mówienie o trudnych sprawach. Dzięki metaforom dzieci mogą łatwiej zrozumieć, na czym polega np. przyjaźń, odwaga, akceptacja czy tolerancja.

Modelowanie

Bohaterowie bajek terapeutycznych często prezentują pozytywne wzorce zachowań, postaw i umiejętności. Dzieci, obserwując, jak bohaterowie radzą sobie z trudnościami, uczą się, jak konstruktywnie myśleć, podejmować właściwe decyzje i rozwiązywać problemy. Bajki mogą pokazywać dzieciom, jak radzić sobie z konfliktami, jak budować relacje z innymi, jak być asertywnym i jak dbać o swoje potrzeby. Dzięki modelowaniu dzieci uczą się nowych umiejętności i strategii radzenia sobie z życiowymi wyzwaniami.

Rozwój wyobraźni i kreatywności

Bajki terapeutyczne pobudzają wyobraźnię i kreatywność dzieci. Słuchając opowieści, dzieci przenoszą się w świat fantazji, gdzie mogą rozwijać swoje myślenie, wyobraźnię i kreatywność. Bajki mogą inspirować dzieci do tworzenia własnych opowiadań, ilustracji, czy zabaw, co pozytywnie wpływa na ich rozwój poznawczy.

Poczucie bezpieczeństwa

Bajkoterapia stwarza bezpieczną przestrzeń, w której dzieci mogą dzielić się swoimi emocjami i doświadczeniami bez obawy przed oceną. Bajkoterapeuta, czytając bajki i rozmawiając z dziećmi, buduje relację opartą na zaufaniu i akceptacji. Dzięki temu dzieci czują się bezpiecznie i komfortowo, co pozwala im otworzyć się i skorzystać z terapeutycznego potencjału bajek.

Praktyczne wskazówki dla nauczycieli

Oto szczegółowy przewodnik, jak wykorzystać bajkoterapię w pracy z dziećmi, aby wspierać ich rozwój emocjonalny i społeczny.

1.     Zrozumienie potrzeb dzieci:

·        Obserwacja i rozmowa – zwróć uwagę na zachowania i emocji dzieci w grupie. Porozmawiaj z nimi, aby dowiedzieć się, co je martwi lub cieszy.

·        Współpraca z rodzicami – skontaktuj się z rodzicami, aby uzyskać informację o ewentualnych trudnościach, z jakimi borykają się dzieci w domu.

·        Analiza problemów – zidentyfikuj najczęstsze problemy, takie jak lęk przed nowymi sytuacjami, trudności w z nawiązywaniem relacji, czy radzenie sobie ze złością

2.     Tworzenie postaci:

·        Identyfikacja – bohaterowie powinni być bliscy dzieciom, aby mogły się z nimi utożsamiać.

·        Emocje – postacie powinny przeżywać emocje, które są znane dzieciom, aby mogły zrozumieć i nazwać własne uczucia.

3.     Budowanie fabuły:

·        Prosta struktura – zastosuj schemat: wprowadzenie, rozwinięcie, zakończenie

·        Przesłanie – każda bajka powinna mieć jasne przesłanie, które wspiera dzieci w radzeniu sobie z trudnościami

·        Pozytywne zakończenie – bajka powinna kończyć się pozytywnie, dając dzieciom nadzieję i wiarę w możliwość rozwiązania problemów

4.     Wykorzystanie metafor i symboli:

·        Obrazowe porównania – używaj metafor, aby ułatwić dzieciom zrozumienie abstrakcyjnych pojęć.

·        Symbolika – wykorzystuj symbole, które są zrozumiałe dla dzieci, np. słońce jako symbol radości, a chmury jako smutek

5.     Interaktywne czytanie:

·        Dialog – zadawaj pytania otwarte, które zachęcają dzieci do refleksji i wyrażania własnych opinii

·        Emocje – pytaj o uczucia bohaterów i dzieci, aby pomóc im zrozumieć i nazwać emocje

·        Doświadczenia – nawiązuj do doświadczeń dzieci, aby pokazać im, że nie są same ze swoimi problemami

6.     Utrwalanie przekazu:

·        Rysunki – dzieci mogą rysować ilustracje do swoich opowieści

·        Drama – dzieci mogą odgrywać scenki z bajek

·        Burza mózgów – dzieci podają sposoby na radzenie sobie z emocjami

·        Karty pracy – twórz karty pracy z zadaniami, które pomogą utrwalić przesłanie bajki

7.     Współpraca z rodzicami:

·        Wspólne czytanie – zachęcaj rodziców do wspólnego czytania bajek

·        Rozmowy – zachęcaj rodziców do rozmów z dziećmi na temat bajek i ich przesłania.

·        Wzmacnianie więzi: wspólne przeżywanie historii wzmacnia więzi rodzinne.

8.     Ewaluacja:

·        Analiza efektów – regularnie analizuj, które bajki przynoszą najlepsze efekty.

·        Skuteczność – monitoruj, czy bajkoterapia przynosi oczekiwane rezultaty.

Przykład bajki napisanej przez autorki artykułu:

Misio i jego strach przed ciemnością

Był sobie mały, pluszowy misio o imieniu Miś. Mieszkał w pokoju Oli i bardzo ją kochał. Codziennie towarzyszył jej w zabawach, przytulasach i podczas snu. Ale Miś miał jedną tajemnicę: bał się ciemności. Kiedy zapadał zmrok i pokój Oli robił się ciemny, Miś chował się głęboko w szafie. Wyobrażał sobie, że w ciemności czają się straszne potwory. Pewnego wieczoru Ola zauważyła, że Miś jest smutny. Zapytała go, co się stało. Miś, choć bał się mówić, wyznał jej swój sekret. - Misiu, rozumiem, że się boisz powiedziała Ola głaszcząc go po miękkiej główce. - Ale wiesz, że ciemność to nic strasznego? To tylko brak światła. Miś spojrzał na Olę dużymi oczami. Nie był przekonany. - Chcesz, pokażę ci, że ciemność nie jest taka straszna - zaproponowała Ola. Ola wzięła latarkę i razem z Misiem poszli do szafy. Ola świeciła latarką na różne przedmioty w szafie. Miś zobaczył, że w ciemności nie ma żadnych potworów, tylko jego ulubione zabawki. -Widzisz, Misiu? - powiedziała Ola. W ciemności nie ma niczego strasznego. To tylko twoja wyobraźnia ci takie rzeczy podsuwa. Miś pokiwał głową. Poczuł się trochę lepiej. Od tej pory, kiedy zapadał zmrok, Ola zostawiała włączoną małą lampkę nocną. Miś wiedział, że nawet jeśli w pokoju będzie ciemno, to zawsze będzie miał przy sobie Olę i światełko, które go uspokoi.

Cel bajki: Pokazanie, że strach jest naturalną reakcją i że wiele dzieci doświadcza podobnych obaw. Morał bajki: Bajka pokazuje, że strach jest naturalnym uczuciem, które każdy z nas może doświadczać, zwłaszcza w dzieciństwie. Dzięki niej dzieci mogą zrozumieć, że nie są same ze swoimi lękami i że jest w porządku o nich mówić.

Pytania do rozmowy z dzieckiem po przeczytaniu bajki:

·        Czego bał się Miś?

·        Co zrobiła Ola, żeby pomóc Misiowi?

·        Czy ty też czasami boisz się ciemności?

·        Co możesz zrobić, żeby poczuć się bezpieczniej w ciemności?

Dodatkowe pomysły:

·        Stworzenie "mapy ciemności": razem z dzieckiem narysujcie mapę pokoju, zaznaczając na niej miejsca, które według dziecka mogą wydawać się straszne w ciemności. Następnie, wspólnie szukajcie sposobów, jak sprawić, by te miejsca stały się bardziej przyjazne (np. zostawiając tam ulubioną zabawkę, małą lampkę).

·        Gra w światło i cień: za pomocą latarki twórzcie na ścianie różne kształty i postacie. Możecie opowiadać sobie historie związane z tymi cieniami, pokazując, że ciemność może być źródłem zabawy i wyobraźni.

·        "Pokonaj stracha rysunkiem!" - zaproś dzieci do narysowania tego, czego się boją, a następnie do dodania elementów, które sprawią, że strach stanie się śmieszny i mniej groźny.

·        "Kolorowy strach" - zamiast rysować, można użyć kolorowych materiałów plastycznych, takich jak plastelina czy farby.

·        Tworzenie przytulanki - stracha: zaproponuj dzieciom stworzenie własnej przytulanki, która będzie symbolizować jego lęk przed ciemnością. Przytulankę możecie wykonać ze skarpety wypychając ją watą i doklejając gotowe elementy. Następnie, wspólnie nadajcie tej przytulance imię i wymyślcie historię, w której przestaje być straszna.

Bajkoterapia, to innowacyjna metoda wspierania rozwoju emocjonalnego i społecznego dzieci, otwiera przed nauczycielami ale także rodzicami nowe możliwości w pracy z najmłodszymi. Poprzez mądrze dobrane opowieści, mali słuchacze uczą sobie radzić z trudnymi emocjami oraz rozwijają wyobraźnie. Wato zatem wprowadzać bajkoterapię w swojej codziennej pracy z dziećmi, aby pomóc dzieciom w budowaniu zdrowych relacji z osobami, które je otaczają. 

Edyta Złotocha, Monika Buda

nauczycielki wychowania przedszkolnego

Miejskie Przedszkole nr 8 w Zgierzu